Ebuss’ud Efendi’nin Fetvaları
Berş ve afyon ve ma'cûn ki içinde esrar ola, mertebe-i eskere varmayıcak haram olur mu?
Feseka ve ehl-i hevâ yiyişi üzerine hiç biri helâl değildir, [742]
Berş, afyon ve içinde esrar olan macun, sarhoşluk derecesine varmayınca haram olur mu?
Fasıkların ve nefislerine düşkün olanların yiyişi üzere hiçbiri helal değildir.
Esrar eki eden kimseye şer'an ne lâzım olur?
Ta'zîr-i şedîd lâzımdır. [738]
Esrar yiyen kimseye şer'an ne gerekir?
Şiddetli tazir cezası gerekir.
Esrarı keyfiyet için yiyicek, kalîlen ve kesîren haram mıdır?
Haramdır. [737]
Esrarı keyif için yemek, az veya çok haram mıdır?
Haramdır.
Kuruş ismi ile müsemmâ olan derâhim-i kebîrenin birisini Zeyd beyn-en-nâs mütedâvil olan derâhim-i sagîrenin kırkına bey' eylese, halbuki derâhim-i kebîrenin biri derâhim-i sagîrenin kırkından ziyâde olsa, şer'an nesnesi haram olduğu gibi, mislen bemislin olmadığı ecilden dahi haram olur mu?
Olur. [731]
Kuruş adıyla anılan büyük dirhemlerden birini Zeyd halk arasında dolaşımda olan küçük dirhemlerin kırkına satsa, büyük dirhemin biri küçük dirhemlerin kırkından fazla olsa, şer'an bir şeyinin haram olduğu gibi, misli misline olmadığı için de haram olur mu?
Olur.
Vezinde tefâdülü olan kuruşun tefâdülü bâyi'e ve müşteriye nef'i yok iken haram olan nedir, mufassal beyan buyurula?
Tefâdülü olucak, fazlanın alana nefi mukarrerdir. Nihayet fazlası ile intifa' etmeyip, yine kırka bey' edip fazlayı itlaf eyler. Bâb-i ribâda olan hürmetler hukûk-i şer'-i şeriftir. Hattâ fazlayı veren kimse alan kimseye, tamam tıyb-i nefsle, kemâl-i rızâ ile verse dahi, asla helâl olmak yoktur. Harâm-i mahzdır. "Bir çekirdek ağırında ne vardır" deyu istiklâl eden kâfirdir, avreti bâindir. Anın gibi mu'âmelâtta cânib-i nakısa fulustan ve gayriden bir nesne zammetmek gerektir. [730]
Ağırlıkta farklılık olan kuruşun farklılığı satıcı ve alıcıya faydası yokken haram olan nedir, ayrıntılı olarak açıklansın?
Farklılık olunca, fazlalığın alana faydası kesindir. Nihayetinde fazlasıyla faydalanmasa bile, yine kırka satıp fazlayı israf eder. Faiz konusundaki haramlar şeriatın haklarıdır. Hatta fazlayı veren kimse alan kimseye, tam gönül hoşluğu ve eksiksiz rıza ile verse bile, asla helal olması yoktur. Kesinlikle haramdır. "Bir çekirdek ağırlığında ne vardır" diyerek önemsemeyen kâfirdir, eşi boş olur. Onun gibi işlemlerde eksik olan tarafa bakırdan veya başka şeyden bir şey eklemek gerekir.
Orijinal Metin:
Fetva, fıkhî bir Mes’elenin şer’î hükmünün beyanı manâsında bir ıstılahtır. Müşkil Mes’elelerin hal ve beyanı için sorulan suâlin cevabına denir. Fetva, fakîhin (İslâm hukuku âliminin) hüküm mahiyetinde olmaksızın verdiği cevaptır. Fetvayı veren fakîhe “müftı” denir. Hüküm veren fskîhe ise “kâdî” denilir. Böylece müfti, şer’î kanunları, delillere dayanarak tedvin eder; kâdî, bu kanunlardan kendisine arz olunan hadiseye ait olan hükmü bulup tatbik eder. Müftînin fetvasını tatbik edip etmemek serbest olup, kâdînin hükmü mecburîdir.
Günümüz Türkçesiyle:
Fetva, İslam hukukundaki bir meselenin dini hükmünün açıklanması anlamında bir terimdir. Çözümü zor meselelerin halledilmesi ve açıklanması için sorulan sorunun cevabına denir. Fetva, İslam hukuku aliminin (fakihin) bağlayıcı olmayan cevabıdır. Fetva veren fakihe “müfti” denir. Hüküm veren fakihe ise “kadı” denir. Böylece müfti, şer’i kanunları delillere dayanarak derler; kadı ise bu kanunlardan kendisine sunulan olaya ilişkin hükmü bulup uygular. Müftinin fetvasını uygulamak isteğe bağlı iken, kadının hükmü zorunludur.
Ebussuud Efendi’nin fetvaları ve Osmanlı hukukuna etkileri müspet yöndedir. Osmanlı Devleti’nde fetva verme süreci ve Ebussuud Efendi’nin rolü oldukça yüksek olmuştur. Hanefi mezhebinde fetva geleneği ve Ebussuud Efendi’nin katkılarının çok faydası olmuştur.